Tên di sản : Nhà thờ họ Lương Đình (Nơi thờ tướng quân Lương Tuyên Quang)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : số 2990/QĐ-UBND
Giới thiệu
Nhà thờ họ Lương Đình nằm ở ven làng Đông Lý trên một khu đất cao ráo, thoáng đãng ngoảnh mặt về hướng Nam nhìn ra cánh đồng Bầu, phía trước là núi Biện Sơn làm tiền án. Phía tây giáp với núi Nồm, phía Đông giáp với khu dân cư làng Đông Lý, phía Bắc giáp đồng sau Đình. Nhìn trên cảnh quan chung, nhà thờ họ Lương Đình nằm trên một vùng đất có cảnh quan thiên nhiên đẹp đẽ và hùng vĩ.
Về quy mô cấu trúc: Toàn bộ khu di tích được bố trí trên một mặt bằng không gian hài hoà gồm các công trình: cổng - vườn - sân - nhà thờ.
Cổng: Được kiến trúc theo kiểu dáng trụ biểu gồm một cửa giữa (cửa lớn) và hai cửa nhỏ hai bên. Hai bên cửa nhỏ là hai trụ biểu. Toàn bộ cổng có kích thước: chiều rộng 5,8m, chiều cao 2,8m.
Bình phong: Đặt ở trước sân, sát với bức tường rào ngăn cách sân với tường rào phía ngoài vườn có kích thước chiều rộng 2,3m, chiều cao 1,8m. Kiểu dáng bình phong hình cuốn thư, trên bề mặt trang trí điêu khắc, hoa văn, hình chim phượng, vân mây.
Sân: có kích thước chiều rộng 5m, chiều dài 7m được lát gạch bát màu nâu đỏ. Xung quanh sân là bức tường hoa thấp được trang trí đơn giản.
Nhà thờ: cấu trúc theo kiểu chữ Đinh (J) thu hồi bít đốc gồm có Tiền đường và Hậu cung.
Nhà Tiền đường: có kích thước chiều dài là 7,7m, chiều rộng 3,55m, được chia làm 3 gian: gian giữa dài 2,5m, hai gian hai bên dài 2,2m. Nhà được kiến trúc thu hồi bít đốc. Kết cấu vì kèo làm theo kiểu gác trênh. Hệ thống quá giang làm bằng bê tông cốt thép. Đấu trụ, xà dọc, xà thế hoành được làm bằng gỗ, hoành tải làm bằng luồng. Ở phía ngoài, mái lợp ngói mũi, bờ chảy, bờ nóc đắp đường gờ chỉ; Bức chắn mái trang trí hình lưỡng long chầu nguyệt. Nhà Tiền đường được mở ba cửa ra vào: cửa giữa có kích thước rộng 1,18m, cao 1,90m; hai cửa bên nhỏ hơn có kích thước chiều rộng 1,13m, chiều cao 1,90m; cánh cửa làm theo kiểu panô.
Nhà Hậu cung: là một ngôi nhà được cấu trúc dọc liền với Tiền đường có kích thước chiều dài: 4,8m, chiều rộng 3,43m. Kết cấu vì kèo cũng được làm theo kiểu gách trếnh (1 vì kèo ở giữa) bằng chất liệu bê tông cốt thép. Phía trên là hệ thống đấu trụ, kèo suốt chạy ra hai mái làm nhiệm vụ đỡ hoành tải và bộ mái (hoành tải được làm bằng gỗ xẻ vuông). Để nối thông nhà Tiền đường và Hậu cung là 1 cửa ra vào được xây vòm cuốn có kích thước chiều rộng 2m, chiều cao 2,25m. Nhìn chung, toàn bộ kết cấu vì kèo cũng như phần ngoã, hình thức vuông thành sắc cạnh, không có trang trí hoa văn.
Nhà sắp lễ: là một ngôi nhà cấp 4 có kích thước chiều dài 5,5m, chiều rộng 4,3m. Hình thức vì kèo truyền thống đơn giản, không có trang trí hoa văn. Mái nhà lợp ngói mũi, nền lát gạch bát, hệ thống cửa ra vào mở một cửa giữa và hai cửa nhỏ hai bên.
Nhìn chung, nhà Tiền đường và Hậu cung về cơ bản xuống cấp nghiêm trọng, đã được tu bổ nhiều lần, vật liệu của ngôi nhà, nhất là hệ thống vì kèo được thay đổi chất liệu từ gỗ sang bê tông cốt thép. Tuy nhiên, nhìn trên tổng thể, về kiểu dáng kiến trúc cũng như trang trí trên bề mặt, công trình vẫn đảm bảo được các yếu tố của một không gian thờ tự truyền thống, linh thiêng.
Bài trí đồ thờ:
Hậu cung: được cấu trúc ba ban thờ.
Ban thờ thứ nhất (tính từ trong ra) được xây bệ gạch, phía ngoài ốp gạch men màu đỏ, có kích thước chiều dài 1,35m, chiều rộng 0,95m, chiều cao 1m. Bài trí đồ thờ: ngai thờ và bài vị của cụ Lương Hữu Khánh; hai bên ngai đặt 2 kiếm thờ gỗ, mũ thờ đặt trên đỉnh bài vị, 2 chân nến gỗ đặt 2 bên, một bát hương gốm cổ đặt giữa, 2 đài nước đặt ở hai bên. Phía ngoài là biển thờ, ống hương. Tất cả các di vật này đều là hiện vật cổ.
Ban thờ thứ 2 (ban giữa) là một hương án gỗ có chiều dài 1,13m, chiều rộng 0,55m, chiều cao 1,10m. Trên bàn thờ là nơi đặt bát hương, khay mịch, chân nến, bảng chúc văn. Đây là nơi thờ tướng quân Lương Tuyên Quang.
Ban thờ thứ 3 (bàn ngoài cùng): là một hương án gỗ có chiều dài 1,50m, chiều rộng 0,68m, chiều cao 1,30m. Phía trên đặt bát hương, khay mịch, đài nước, hạc gỗ, lư hương đồng Nhà Tiền đường: được bố trí 3 ban thờ.
Ban thờ giữa: là một hương án gỗ, đây là nơi thờ Hội đồng gia tộc họ Lương. Trên bàn thờ là nơi đặt 1 bát hương đá cổ (cỡ lớn), mâm bồng, chân nến, lọ cắm hoa.
Ban thờ bên tả, hữu: là hai hương án nhỏ, phía trên đặt 1 bát hương đá và các đồ tế khí khác. Đây là nơi thờ vọng con cháu các đời.
Trang trí trong nhà thờ:
Ngoài đồ thờ được bài trí như trên, các câu đối mới và đại tự bằng chữ Hán được trang trí trong nhà Tiền đường có nội dung như sau:
Câu đối:
Phiên âm:
Thuỷ tổ tôn thần lưu quốc sử
Tử tôn kế thế bảo gia phong.
Dịch nghĩa:
Thuỷ tổ là bậc tôn thần lưu sử sách đất nước
Con cháu truyền đời giữ mãi nếp gia phong.
Đại tự:
Lương từ (Từ đường họ Lương)
Ở nhà Hậu cung còn có biển thờ bằng chữ Hán có nội dung là Đoan Trực (nghĩa là Ngay thẳng).
Tóm lại: Nhà thờ họ Lương Đình được xây dựng từ lâu đời, nó đã được tu bổ nhiều lần nhưng về cơ bản vẫn bảo tồn được kiểu dáng kiến trúc mặt bằng chữ Đinh và trang trí theo thức kiến trúc cổ. Đặc biệt, nhà thờ là nơi lưu giữ được nhiều hiện vật cổ quý giá như hương án, ngai thờ, kiếm thờ, mũ thờ, biển thờ, bát hương gốm cổ...đó là những di vật quý giá cần được gìn giữ và bảo vệ lâu dài.